st123 - page 18

9
2.1 แนวคิดประชาสังคม (civil society)
ประชาสังคมเปนแนวคิดที่ มีพลวัตตามบริบทสังคมตั้ งแตตอนปลายยุคกลางของยุ โรป ยุคหลัง
สงครามเย็น โลกาภิวั ฒน และบริบทสั งคมไทย ทําให มี คํ านิยามหรื อความหมาย องคประกอบ
หลากหลาย โดยมีกระบวนการประชาสังคม ซึ่งในที่ นี้จําแนกออกเปน 5 ขั้นตอน คื อ การเผชิญและ
ตระหนักต อปญหา การเกิดสํ านึกรวมของชุ มชน การเกิดกลุมหรือองคกรชุมชน การเกิดอุ ดมการณ
รวมของชุมชน และการตกผลึกเปนสถาบัน ดังรายละเอียดตอไปนี้
2.1.1 พลวั ตแนวคิดประชาสั งคมในบริบทสังคม
ประชาสังคมเป นแนวคิดที่เปนพลวัตตามบริ บทสังคมแตละแห งและชวงเวลา ตั้งแต
ยุคกลางตอนปลายยุ โรป มาจนถึงยุคโลกาภิวัฒน และในบริบทสั งคมไทย กลาวคือ แนวคิ ดประชา
สังคมเกิ ดขึ้นในปลายยุ คกลางของยุโรป ซึ่ง Thomas Hobbes (1588-1679), John Locke
(1632-1704) เห็นวาสังคมเกิดขึ้นจากความกลั ว และความรูสึกไมปลอดภัยในสภาพธรรมชาติของ
มนุษย จึงตองมีการทํา “สัญญาประชาคม” (social contract) เพื่อการอยูร วมกัน เมื่อทํ าสัญญา
ประชาคมกั นแลว Thomas Hobbes เห็ นว า ตองมอบอํานาจสิ ทธิขาดในการตั ดสินใจใหกับ
ผูปกครองโดยผูปกครองจะทําอะไรก็ไดที่เห็ นวาจะทําใหผู ใตปกครองมี ความเปนอยูที่ดี โดยไมมีสิ ทธิ
โตแย งแตอยางใด แต John Locke เห็นแยงว าการทําสัญญาประชาคมไมใชมอบอํานาจสิทธิ ขาด
ใหกับผูปกครอง ผูปกครองยังสามารถถูกควบคุ มโดย ผูใตผูปกครองได เชนเดี ยวกับ Jean Jacques
Rousseau (1712-1778) (Thomas, 1998; Betts, 1993)
การเติ บโตอุตสาหกรรมในศตวรรษที่ 18 นํ ามาสูขยายตั วทางเศรษฐกิจของยุโรปทํ าให
เศรษฐกิจเปนภาคที่มีบทบาทในสั งคมเขามาแทนที่ รัฐ Adam Smith (1723-1790) เห็นวา ตลาดเปน
หัวใจของประชาสังคมแมตลาดในระบบทุ นนิยมจะถูกวิพากษ วิจารณ วาเปนองคกรที่สงเสริ มความเห็นแก
ตัวของปจเจกบุคคลแต เชื่อวาความเห็นแกตัวของมนุษยจะสรางประโยชนต อสังคมในส วนรวม โดย “มือที่
มองไมเห็ น” โดยการที่มนุษยแต ละคนมีความขยันขันแข็ง สร างตนเองจนมีฐานะก็ เกิดผลตอประโยชน
สวนรวมดวย (จามะรี เชียงทอง, 2543; ธีรยุทธ บุญมี, 2547) และยั งเรียกรองใหรัฐทํ าหนาที่ในสังคม
นอยลงปลอยใหเปนหนาที่ของตลาด โดยรั ฐทําหนาที่เปนเพียงตัวกลางเทานั้ น
อยางไรก็ ตาม G.W.F. Hegel (1770-1831) มี ความเห็นขัดแย งกับ Smith โดยให
ความสํ าคัญกั บรัฐ และประโยชนส วนรวมมากอนประโยชนส วนตน ประชาสังคมเปนโครงสรางสวนตรง
กลางในความสัมพั นธ (intermediate realm) ระหวางครอบครั วและรัฐ ซึ่งครอบครั วจะทําหน าที่หล อ
หลอมสมาชิ กในครอบครัวด วยความรัก ความห วงใย เพื่อให มี จิตสํ านึ ก และเจตจํานงที่ ตระหนั กใน
ผลประโยชนรวม และสงผ านจากประชาสังคมไปยั งรัฐดวย
ภาพที่ 1 แสดงแนวคิดประชาสั งคมของ Hegel
ครอบครัว
(Family)
รัฐ
(State)
ประชาสังคม
(civil society)