st119 - page 20

๙
ชนบทมากขึ้นและคัดค้านการบีบบังคับของรัฐต่อหมู่บ้ าน แนวคิดที่ สาม เน้ นลักษณะคุณค่ าทาง
จริยธรรมของวั ฒนธรรมพื้นบ้ านที่เป็ นอิ สระ และยังดารงอยู่ในป ัจจุ บันในสถาบันหมู่บ้ าน
มากกว่ าการเสนอให้ต่อต้านวัฒนธรรมของรัฐและระบบทุนนิ ยม การพัฒนาคือการสืบทอด
วัฒนธรรมชุมชนอันดีงามและการพึ่งตนเองที่เคยมีมาแต่ในอดีตแต่กาลังสูญเสียไป แนวคิดที่ สี ่
เน้ นการต่อต้านกระแสการพัฒนาของรัฐและส่งเสริมชุมชนให้เข้มแข็งบนพื้ นฐานศาสนธรรม
แนวคิดวัฒนธรรมชุมชนอีกประเด็นหนึ่ งได้รับการวิพากษ์ วิจารณ์ ในแง่ของวิธี
คิดที่เน้นการมองความต่อเนื่องและความคงทนของต้นแบบทางวัฒนธรรมว่ าสืบทอดมาจาก
ลักษณะดั ้ งเดิมเป็นวิธีคิดที่ทาให้มองมิติวัฒนธรรมอย่างหยุดนิ่งไม่เคลื่อนไหว ในขณะที ่ วิธีคิดใน
การศึกษาวัฒนธรรมป ัจจุบันเน้นการศึกษาวัฒนธรรมในมิติของความเคลื่อนไหวให้มากที่สุ ด
กล่ าวคือ มองวั ฒนธรรมในแง่กระบวนการคิด เพราะมีการเคลื่อนไหวเพื่ อเรียนรู้ สร้างสรรค์
ผลิตใหม่ และปรับตัวภายใต้บริบททางสังคมและธรรมชาติแวดล้อม ซึ่งมีความหลากหลายและ
แตกต่ างกันไปในแต่ละชุมชน เนื่ องจากสังคมต่ าง ๆ รวมทั้ งสังคมไทยเองมีความหลากหลาย
ทางวัฒนธรรมมากขึ้น
การก่ อเกิดแนวคิดวัฒนธรรมชุมชนซึ่งเป็นแนวทางหลักของการพัฒนาที่ทวน
กระแสการพั ฒนาระบบทุ นนิ ยม ไม่ เพี ยงแต่ นั กพั ฒนาหรื อนั กวิชาการที่ นามาใช้ ใน
กระบวนการพัฒนาเท่านั้น แนวคิดวัฒนธรรมชุมชนเป็ นอีกแนวทางหนึ่ งที่ นั กวิชาการใช้เป็ นตัว
แบบในการศึกษารูปแบบการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ เมื่ อป ัญหาทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดล้ อมทวีความเข้มข้นขึ้นในทุกระดับ ซึ่งมักถูกมองว่าส่ วนหนึ่ งมาจากความล้มเหลวของ
ภาครัฐในการบริหารและจัดการสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะอย่างยิ่งความเสื่อมโทรมของทรัพยากร
ป ่าไม้ ดังนั ้ นแนวคิดวัฒนธรรมชุ มชน จึงถูกหยิบยกขึ้นมาเป็ นทางเลือกใหม่ ของการจัดการ
ทรัพยากรที่ยึดเอาชุมชนเป็นฐานหลั ก (community-based resource management) เกิด
กระบวนการสร้ างวาทกรรมป ่าชุ มชนขึ้ นมาอย่างต่ อเนื่ อง ทั ้ งในวงวิชาการ การวิจัย การ
ประชุมสัมมนา องค์กรพัฒนาเอกชน และขบวนการประชาชน๕
การให้ความสาคัญต่อการจัดการทรัพยากรธรรมชาติให้ยั ่ งยืนจะต้องดาเนินการ
ควบคู่ กับการอนุรักษ์ ฟื้ นฟู และพัฒนาทรัพยากรคน วัฒนธรรมและภูมิป ัญญาของชุมชน อัน
รวมกันหมายถึงระบบวัฒนธรรมชุ มชน พร้อมกับการค่อย ๆ ให้โอกาสชุมชนได้จัดตั ้ งตนเองใน
รูปองค์ กรชุมชนที่หลากหลายต่อเงื่อนไขภายในชุมชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ โดย
ไม่ใช่ เป็ นการรื้อฟื้ นวัฒนธรรมแบบดั ้ งเดิมหรือการหวนกลับไปสู่อดีต แต่ เป็ นการผสมผสาน
ความเชื่อแบบเก่ าที่เชื่อว่ าเป็ นพลังตรวจสอบการเปลี่ยนแปลงในยุคป ัจจุบัน ซึ่งชุมชนมิใช่เป็น
๕ ชู ศักดิ ์ วิทยาภัค. ๒๕๔๓. “ชุมชนกั บการจัดการทรัพยากรป ่าไม้ในภาคเหนือ”, ใน พลวัตของ
ชุมชนในการจัดการทรัพยากร : สถานการณ์ ในประเทศไทย, หน้า ๑๓๕ - ๑๗๖. อานั นท์ กาญจนพันธุ ์,
บรรณาธิการ. กรุงเทพฯ : สานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย, ๑๕๘.