Page 68 - งานวิจัย - www.culture.go.th/research

๕๘
๒. ภูมิปัญญาด้านนาฏศิลป์
การรํา นับว่าเป็นลักษณะเด่นอย่างหนึ่งของการแสดงลิเกที่ สร้างความสนใจให้แก่ ผู้ชมได้เป็น
อย่ างดี แต่ เดิ มนั้นลิเกไม่ มี การรํา ต่ อมาได้ นํ าแบบแผนการแสดงของละครมาใช้ จึ งต้องมีการรํ า
ประกอบด้วย สุรพล วิ รุฬห์รักษ์ (๒๕๕๓ : ๓๖ - ๔๐) กล่าวถึ งการรําของลิเกพอสรุปได้ว่า การแสดงลิเกใช้
กระบวนรําและท่ ารําตามแบบแผนนาฏศิลป์ ไทย โดยแบ่งเป็น ๓ ประเภท คือ รําเพลง รําใช้บทหรื อรําตี
บท และรํ าชุด
รําเพลง คือ การรํ าในเพลงที่มี กําหนดท่ ารําไว้ชัดเจน เช่น เพลงเสมอ ผู้ แสดงพยายามรํ า
เพลงเหล่ านี้ให้มี ท่ารําและกระบวนรําใกล้เคียงกับแบบฉบับมาตรฐานให้มากที่สุด
รําใช้ บท หรือรํ าตีบท คือ การรําประกอบคําร้องและคํ าเจรจา เป็นท่าที่นํามาจากละครรํา
และเป็ นท่าง่าย ๆ ๑๓ ท่ า คือ ท่ารั ก ท่าโศก ท่าโอด ท่าชี้ ท่าฟาดนิ้ ว ท่ามา ท่ าไป ท่าตาย ท่าคู่ ครอง ท่า
ช่วยเหลือ ท่าเคือง ท่าโกรธ และท่าป้อง ซึ่งเป็นท่าให้สัญญาณปี่พาทย์หยุดบรรเลง
รํ าชุด คื อ การรําที่ผู้ แสดงลิเกลักจํามาจากท่ารํ าชุดต่าง ๆ ของกรมศิลปากร เช่ น มโนห์รา
บูชายัญ ซั ดชาตรี และพลายชุมพล แต่ผู้แสดงจําได้ไม่หมด จึงแต่ งเติ มจนแตกต่างไปจากเดิมมาก ท่ ารํ า
บางชุ ดเป็นท่ารํ าที่ลิเกคิ ดขึ้นเองมาแต่ เดิม เช่น พม่ ารําขวาน และขี่ม้ ารําทวน จึ งมี ท่ารําต่างไปจากของ
กรมศิลปากรโดยสิ้นเชิง
การรําของลิ เกต่างกับละคร กล่าวคือ ละครรําเป็ นท่า แต่ลิเกรําเป็ นที ซึ่งหมายความว่ าการ
รํ าละครนั้นผู้ รําจะรําเต็มตั้งแต่ท่าเริ่มต้นจนจบกระบวนท่าโดยสมบูรณ์ ส่ วนการรําลิ เกนั้นผู้แสดงจะรํ า
เลี ยนแบบท่าของละคร แต่ไม่รํ าเต็มกระบวนรํามาตรฐาน เช่น ตัดทอนหรือลดท่ารํ าบางท่ารําให้เร็ วขึ้น ลด
ความกรีดกราย ในขณะเดียวกันผู้แสดงลิเกตัวพระนิ ยมยกขาสูง และย่อเข่าต่ํากว่าท่าของละครรํ า อีกทั้ง
นิยมเอียงเอนไหล่ให้ดู อ่อนช้อยกว่าละคร
เรื่องของกระบวนท่ารํ าประกอบการแสดงลิเกนี้ นิรมล เจริ ญหลาย (๒๕๔๗ : บทคัดย่อ)
ศึ กษากระบวนท่ารําของครูทองเจือ โสภิ ตศิลป์ ซึ่งเป็นศิลปินลิเกที่ มีชื่อเสียงท่านหนึ่ง ปัจจุบันเสียชีวิ ตแล้ว
ครูทองเจือ โสภิตศิลป์ เป็นศิ ลปินลิเกที่อนุรั กษ์กระบวนท่ารํ าที่รับสื บทอดมาจากศิลปิ นลิเกอาวุโสหลาย
ท่าน ได้ แก่ กระบวนท่ารําเพลงเชิ ดตัวพระและตัวนาง ซึ่งถือได้ว่ าเป็นกระบวนท่ารํ าที่มี ความสําคัญ
สํ าหรับตัวแสดงที่ เป็นกษั ตริย์ใช้ แสดงเป็นเพลงแรกเมื่อตัวละครขึ้นเวที กระบวนท่ารํ าเพลงเสมอตัวพระ
และตัวนาง เป็นกระบวนท่ ารําที่มี ความสําคัญเช่นเดียวกับเพลงเชิด แต่ใช้ ประกอบการเดินทางใน
ระยะทางใกล้ กระบวนท่ ารําเพลงโอด ตัวพระและตัวนาง ซึ่งมีลักษณะการรําที่เรี ยกว่า ดอกไม้ไหว เป็น
ลักษณะการรํ าสะดุ้งตัว ถือเป็นลักษณะเฉพาะที่สื บทอดจากครูเต็ก เสื อสง่า กระบวนท่ารําไม้รบไทย หรือ
ไม้ รบดาบ ๕ ไม้ กระบวนท่ารํ าไม้รบจีน หรื อไม้รบทวน ๗ ไม้ ซึ่งพบว่ ากระบวนท่ารําบางท่า ลิเกคณะ
อื่ นๆ ยังคงใช้แสดงอยู่ ส่วนลั กษณะการแสดงกระบวนท่ารําไม้รบไทยและไม้รบจีนของครูทองเจื อ โสภิต
ศิ ลป์ จะแสดงต่อเนื่องกั นตั้งแต่ไม้รบที่หนึ่งถึงไม้รบสุดท้ าย ในแต่ละไม้รบจะมี กระบวนท่ารําหลั ก ๑ ท่าที่
แตกต่างกันในแต่ละไม้ และมี ท่ารําเชื่ อมที่เหมือนกันทุกไม้ ซึ่งกระบวนท่ารําเหล่ านี้ไม่พบในการแสดงลิเก
ในปัจจุบัน
การศึกษาดังกล่ าว ทําให้ ทราบถึงกระบวนท่ารําประกอบการแสดงลิ เกของคนรุ่นเก่าว่ ามี
กระบวนท่ารํ าที่เป็นแบบแผนอย่างไรบ้ าง ซึ่งกระบวนท่ารํ าต่าง ๆ นั้ น ถือเป็นความรู้ความสามารถ เป็ น
ทั กษะที่เกิ ดจากการเรียนรู้ การฝึ กฝน สั่ งสมประสบการณ์ที่ ผ่านมา แล้ วมีการปรั บปรุง พั ฒนาและ
ถ่ายทอดสื บต่อกัน เป็ นภูมิ ปัญญาที่มีลั กษณะเฉพาะ หรือมีเอกลักษณ์ในตัวเอง ซึ่งศิลปินลิเกรุ่นหลัง