Page 98 - งานวิจัย - www.culture.go.th/research

๘๘
ความคลี่ คลายเปลี่ยนแปลงด้านภู มิปัญญาที่ ปรากฏในการแสดงลิเก
ภูมิ ปัญญาที่ปรากฏในการแสดงลิเกดังได้กล่ าวมาแล้วทั้งในด้ านภาษาด้านนาฏศิลป์ ด้ านเพลง
และดนตรี ด้านการแต่ งกาย แต่งหน้ า และด้านเวที ฉาก แสง สี เสียง แสดงให้ เห็นถึงความรู้ ความคิด
ความสามารถ ทั กษะที่เกิดขึ้นจากการเรียนรู้ การฝึกฝน สั่งสมประสบการณ์ ที่ผ่ านมา มีการปรับปรุง
พัฒนาและถ่ ายทอดสืบต่อกั นมาจนถึงปัจจุบัน ภูมิปัญญาที่ปรากฏในการแสดงลิเกมีลักษณะเฉพาะ หรือมี
เอกลักษณ์ในตัวเอง ซึ่ งสอดคล้องกับที่วิ มล จิโรจน์พั นธ์ และคณะ ๒๕๔๘ : ๑๒๔) กล่ าวไว้ว่ า ภูมิ ปัญญา
ไทยมี ลักษณะเฉพาะ หรือมีเอกลักษณ์ในตัวเอง และ ภูมิปัญญาไทยมีการเปลี่ยนแปลงเพื่ อการปรับสมดุล
ในพัฒนาการทางสังคมตลอดเวลา
ดังนั้นภูมิ ปัญญาบางอย่างของลิเกจึงมีการคลี่ คลายเปลี่ยนแปลงในลั กษณะที่พัฒนาขึ้น หรือดี
ขึ้ นกว่าเดิ ม แต่หลายอย่างมีลักษณะคงเดิม เพราะลิเกต้ องการรักษาความเป็นเอกลักษณ์ ของลิเกไว้ ถ้ า
เปลี่ ยนแปลงไปทั้งหมดย่อมจะขาดความเป็นลิเก ความคลี่คลายเปลี่ยนแปลงด้านภูมิ ปัญญาที่ปรากฏใน
การแสดงลิเกมีดังนี้
๑. ด้านภาษา
จุดเริ่มต้นของลิ เกมี ที่มาจากการสวดบูชาเทพเจ้าของมุ สลิ ม ดังนั้นภาษาที่ ใช้แต่ เดิมจึงเป็ น
ภาษาแขก ต่ อมามีการขับร้ องเป็ นท่ วงทํานองภาษาต่าง ๆ ที่ เรี ยกว่ า สืบสองภาษา ครั้นเมื่ อลิเกนํ า
แบบอย่ างละครมาใช้จึงนําคําร้องจากบทละครมาร้องเป็ นทํานองเพลงไทยชั้ นเดียว และเพลงสองชั้ น
ต่ อมาครูดอกดิ น เสือสง่า แต่ งเพลงร้ องสําหรับลิ เกที่ เรียกว่ า รานิ เกลิ ง และครูหอมหวล นาคศิ ริ ได้
ดั ดแปลงให้เหมาะสมกับการขับร้องประกอบการแสดงลิ เกมากขึ้นจึงใช้เป็นแบบแผนของการร้ องลิเกมา
จนถึงปัจจุบัน
ด้ านการประพันธ์ เนื้ อเรื่อง ส่ วนใหญ่ ลิเกจะนํ าเรื่องเดิ มที่มี อยู่ ก่ อนแล้วมาแสดง แต่มี การ
ปรั บเปลี่ ยนรายละเอียดให้ทั นยุคสมัยมากขึ้ น รวมทั้ งมีการแต่งเรื่ องใหม่ ๆ ที่ สะท้อนภาพสังคมและ
เหตุ การณ์ปัจจุบัน ส่วนเรื่ องในวรรณคดี หรือเรื่องจักร ๆ วงศ์ ๆ อย่างในสมัยก่อนไม่ นิยมนํามาแสดง จะมี
บ้างในบางโอกาสเท่านั้น
การขั บร้องและเจรจา ยั งขับร้ องทํานองรานิเกลิ งเป็นหลัก มีทํานองเพลงไทยสองชั้ น ชั้น
เดียวประกอบบ้าง แต่ข้อความหรือถ้อยคําที่ร้องและเจรจานั้ นเป็นคําที่ใช้ตามสมัยนิยม เน้นความไพเราะ
สละสลวยและมักใช้สํ านวนที่เป็นความเปรียบ การใช้คําราชาศัพท์ พัฒนาไปในทางถูกต้ องตามหลักเกณฑ์
มากขึ้น และใช้ภาษาที่แทรกมุกตลกเพื่อสร้างความสนุกสนาน
๒. ด้านนาฏศิลป์
การรํ าของลิเกมี ความคลี่คลายเปลี่ ยนแปลงมาตามลําดั บ เริ่มจากการแสดงในยุ คแรก
ที่ไม่ มี การรํา เพียงแต่ เป็นการร้องหรือสวดบู ชาเทพเจ้าของมุสลิ มที่ใช้ รํามะนาเป็นเครื่องประกอบจังหวะ
จากนั้ นพัฒนาเป็นลิเกบันตน จนถึงลิเกลูกบทที่ แสดงเป็นเรื่องอย่างละคร จึงมี การร้องและรําอย่างละคร
แต่ การรําของลิ เกไม่เคร่งครั ดตามมาตรฐานอย่างละคร เพราะต้องดําเนินเรื่องให้เร็ วถูกใจผู้ชม การรําของ
ลิ เกประกอบด้วย รําเพลง รํ าใช้บท(ตีบท) และรําชุ ด ซึ่งปั จจุบันนี้ยั งรักษาแบบแผนการรํ าไว้เป็ นส่วน
สําคั ญของการแสดงลิเก จนถึงกับมีการพัฒนาการรําไปตามยุคสมัยและนํา