Page 117 - งานวิจัย - www.culture.go.th/research

๑๐๗
๑.๖ การจัดพิ ธีไหว้ครูประจําปี
การไหว้ครู เป็ นวัฒนธรรมอั นดี งามที่คนไทยยึ ดถือปฏิบัติ กันมาแต่ โบราณจนกลายเป็น
ประเพณี ในการศึ กษาเล่าเรียนไม่ ว่าจะเป็นสาขาวิ ชาใด ๆ ก็ตาม รวมถึงการประกอบอาชีพบางสาขา
จะต้ องมีการไหว้ครู โดยเฉพาะอย่างยิ่ งในสาขานาฏศิลป์ และดุริ ยางคศิลป์ นั้นนับถือและเชื่อกันว่ าเป็น
ศาสตร์ ที่กําเนิ ดมาจากเทพเจ้า และถ่ายทอดมาสู่มนุษยโลกโดยสื บต่อผ่ านครูอาจารย์มาตามลําดั บจนถึง
ปัจจุบัน จึงต้องมีการไหว้ครู
การแสดงลิเกเป็นศิลปศาสตร์แขนงหนึ่งที่ต้องมี พิธีไหว้ครู ตามประเพณีอันดีงามที่ ปฏิบัติ สืบ
ต่ อกันมานั้นศิ ลปินลิเกจะต้องจั ดพิธี ไหวี ครู หรื อได้เข้าร่ วมในพิธี ไหว้ครูปีละ ๑ ครั้ง ซึ่งถือเป็นการแสดง
ความกตั ญญูกตเวที ระลึกถึ งวิชาที่ บูรพคณาจารย์ได้ ประสิ ทธิ์ประสาทให้ และนั บว่าเป็นการสร้ างความ
เป็ นสิริมงคลให้เกิดแก่ตนด้วย การจัดพิธี ไหว้ครูของคณะลิเกนั้นนิยมจัดขึ้ นในเดือน ๙ ของไทย ซึ่งจะอยู่
ในช่ วงเดือนสิ งหาคม โดยกําหนดทําพิธี ในวันพฤหั สบดี ซึ่ งถือว่าเป็นวันครู และมักให้ ตรงกับข้างขึ้น แต่
ทั้ งนี้ขึ้ นอยู่ กับความสะดวกของแต่ ละคณะด้วย บางคณะอาจจั ดพิธี ไหว้ ครู ในเดือนอื่ นก็ได้ สําหรั บ
รายละเอียดของการจั ดพิธี ไหว้ครูในงานวิจัยครั้งนี้ขอนําตั วอย่างพิ ธีไหว้ครูลิเกของคณะพรเทพ พรทวี มา
เสนอเป็ นกรณีศึกษา ซึ่ งผู้วิ จัยมีโอกาสเดินทางไปเก็บข้ อมูลและร่ วมพิธีไหว้ครู เมื่อวั นพฤหัสบดีที่ ๑๙
สิงหาคม ๒๕๕๓ ณ บ้านเลขที่ ๖๗ หมู่ ๑ ตําบลโพสังโฆ อําเภอค่ายบางระจัน จังหวัดสิงห์บุรี
กํ าหนดการเริ่มตั้งแต่เย็นวั นพุธที่ ๑๘ สิงหาคม ๒๕๕๓ เวลา ๑๗.๐๐ น. นิมนต์พระสงฆ์
จํานวน ๙ รูป เจริญพระพุทธมนต์เย็ นที่บ้านเพื่อความเป็นสิริมงคล หลั งจากนั้นในช่วงค่ํามีการบรรเลงวง
ดนตรี ไทยเป็นการเฉลิ มฉลอง วันรุ่ งขึ้นคื อวันพฤหัสบดีที่ ๑๙ สิงหาคม ๒๕๕๓ เวลา ๐๗.๐๐ น. มี พิธี
ทําบุญตักบาตร ถวายภัตตาหารเช้ าแด่พระสงฆ์ จํานวน ๙ รูป หลังจากเสร็จพิธี สงฆ์แล้ ว เวลา ๐๙.๐๐ น.
เริ่ มประกอบพิธี ไหว้ครู โดยจัดสถานที่โรงพิธี มี พระพุทธรูปตั้งอยู่ สูงสุด รองลงมาเป็ นศีรษะเทพเจ้าสํ าคัญ
ได้แก่ พระฤาษี หรือที่วงการลิเกเรียกว่า พ่อแก่ พระปรคนธรรพ พระวิสสุ กรรม พระปัญจสิ ขร พระพิราพ
พระอิ ศวร พระนารายณ์ พระพรหม และพระพิฆเนศ เป็นต้ น นอกจากนี้มี ภาพถ่ ายของครูอาจารย์ผู้
ล่วงลั บไปแล้วตั้งอยู่ด้วย
สิ่ งสําคัญที่ ต้องจัดให้มี ในพิธีคื อเครื่องสังเวยและเครื่องบูชาประกอบด้วย ดอกไม้ ธู ป เทียน
หมาก พลู บุหรี่ เหล้า บายศรี มี ทั้งบายศรีต้น และบายศรีปากชามโดยมีไข่ต้มอยู่ยอดบายศรี ข้าว อาหาร
คาว ได้แก่ หัวหมู เนื้อหมู เป็ ด ไก่ กุ้ ง ปู ปลา ไข่ เครื่องสังเวยเหล่านี้มีทั้งของสุกและของดิบ เนื่ องจากใน
พิ ธีมี การไหว้พระพิราพซึ่ งเป็นครูยักษ์ นอกจากนี้ มีเครื่องกระยาบวช หรื ออาหารที่ประกอบด้ วยผักและ
ผลไม้ และอื่น ๆ ที่มิ ได้ปรุงจากเนื้อสัตว์หรือของสดของคาวใช้สังเวยบูชาเทพเจ้าโดยเฉพาะ ได้ แก่ ขนมต้ม
แดง ขนมต้มขาว ขนมหู ช้าง ขนมเล็ บมือนาง ขนมหม้อแกง ขนมถ้วยฟู ทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง
ขนมปัง จันอับ ผลไม้ชนิดต่าง ๆ ได้ แก่ มะพร้ าวอ่อน กล้วย ขนุน ทุเรี ยน อ้อย ถั่ว งา เผือก มั น ซึ่งการจัด
เครื่องสังเวยบูชานี้จัดให้ของสุกอยู่ทางด้านขวา และของดิบอยู่ทางด้านซ้าย
สํ าหรับพิธี การไหว้ครูนั้นมีผู้นํา หรือประธานในการประกอบพิ ธี ซึ่งเป็นผู้ที่มี คุณวุ ฒิ วัยวุฒิ
มี ความรู้ความสามารถในศิลปะด้านการแสดงลิเกเป็นอย่างดี และเป็นผู้ที่ได้รับการถ่ายทอดหรือได้ รับมอบ
ศิ ลปวิทยาการจากครู รุ่นก่อน รวมทั้งเป็นผู้ที่เคารพนั บถือของบุคคลทั่วไปด้วยพิธี ไหว้ครู ที่ผู้ วิจัยมี โอกาส
เข้ าร่วมนั้นมี ครูบุญเลิศ นาจพินิจ ศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง (ลิเก)